İRAN HAKKINDA İZLENİMLERİM Dr.İlhami Pektaş.

İran, uluslararası enerji güvenliği ve dünya ekonomisinde geniş petrol ve doğal gaz kaynakları sonucu önemli bir konuma sahiptir.

77 milyon nüfusun yaklaşık %61’ini Farslar, %16’sını Azeri Türkleri, %10’unu Kürtler, 6%’sını Lurlar, %2’sini Beluciler, %2’sini Araplar ve %2’sini Kaşkay Türkleri ve diğer Türkmen gruplar oluşturmaktadır. İç İşleri Bakanlığuna bağlı 31 eyalete sahip İran’da eyaletler valiler tarafından yönetilmektedir.

Tarih boyunca Türkiye ile yakın ilişkiler içindeki İran nüfusunun % 40’ı Türkçe bilmektedir. İran nüfusunun dini yapısının %90’unu Şii Müslümanlar, geri kalanını Sünni Müslümanlar oluşturmaktadır. Ülkenin resmî mezhebi olan Şiilik ve 12 İmam inancı, ülkenin özellikle orta ve kuzey kısımlarında güçlüdür.

1908’de İran’da petrolün bulunması ile emperyalist güçlerin İran üzerindeki hesapları İran üzerinde 20.ci Yüzyıla damgasını vurmuştur.

İran ekonomisi petrol ve diğer büyük sektörlerde devlet işletmeciliği, köy tarımı ve küçük ölçekli özel işletme ve hizmet yatırımlarının bir karışımından oluşmuştur. 2006’da yaklaşık olarak hükümet bütçesinin % 45’i petrol ve doğalgaz ödemelerinden ve % 31’i vergi ve harçlardan meydana gelmiştir. İran doğalgaz rezervi açısından dünyada ikinci ve petrol rezervi açısından dünyada üçüncü sıradadır. GSYİH 331 milyar USD’dır. TÜRKİYE-İRAN arasındaki ticaret hacmi 2011 itibariyle 16 milyar USD, 2012’de ise 22 milyar USD’a yükselmiştir.

Ambargo nedeniyle İran’ın en çok ticaret yaptığı ülkeler Çin, Almanya, Güney Kore, Fransa, Japonya, İtalya ve Rusya olmakla beraber Suriye, Hindistan, Küba, Venezuella ve Güney Afrika gibi ülkelerle yaptığı ekonomik işbirliğini de geliştirmektedir. İran Rusya ile 2014 yılında 8 yeni nükleer reaktör için anlaşma imzalamayı planlamıştır. İran ve Çin arasında ticaret hacmi, 45 milyar ABD Doları’nı aşmıştır.

İpek ticaret yolu’nun yeniden kurulmasına tam destek veren İran, İpek Yolu Ekonomik Kemeri’nin kurulmasıyla Türkiye, Kazakistan,Tacikistan ve Afganistan ile teması daha da güçlendirecek. Ülkenin güneyinde yer alan Çabahar deniz limanını Orta Asya ülkelerine bağlayan demiryolu inşa edilecek ve bunun yanı sıra, İran’ı Türkmenistan ve Kazakistan’a bağlayan bir demiryolu da inşa edilmektedir. Böylece İpek Yolunun İran ekonomisini canlandırması planlanmaktadır.

İran İslam Cumhuriyeti Sanayi Yenileme ve Geliştirme Kurumuna bağlı İran Khodro ve Saipa otomotiv şirketlerinin otomotiv üretimi 1 milyon 121 bin 287 araca yükselmiştir. İran’da gözlemlediğim trafikte en çok kendi üretimleri araçların kullanılması olmuştur. İran ürettikleri araçlarda kendi yerli benzinli ve dizel motorlarını kullanmaktadır.

İran ile ticaretimizde başlıca ihracat ürünlerimiz; kazan, makine ve cihazlar, aletler, motorlu kara taşıtları, traktör, tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler, demir ve çelik, elektrikli makine ve cihazlar oluşturmaktadır. Başlıca ithalatımız ise petrol ve doğalgaz oluşturmaktadır. 2013’te İran’dan ülkemize gelen turist 1.2 milyon civarındadır.

Tarih boyunca İranla iyi ilişkiler geliştiren Türkiye’nin komşu ülke avantajını kullanarak, ambargo kalkmadan Rusya ve Çin’den daha önce ve daha hızlı olarak her alanda İranla mutlaka sosyal ve ticari ilişkilerini geliştirmesi gerekmektedir. Aksi halde bu kritik zamanda Türkiye adım atmada gecikirse en önemli pazarını Rusya ve Çin’e kaptırma durumunda olacaktır.