İSTANBUL’DA SEMT İSİMLERİ NEREDEN GELİYOR ? – Dr. İlhami PEKTAŞ

– Etiler: 1950’nin başında burada, 192 villa yapımı için Etibank’ın ortaklığıyla Etiler Yapı Kooperatifi kuruldu. Semtin adı da bu kooperatiften kaldı.

– Kandilli: IV. Murat, şehzadelerden birinin doğuşu münasebetiyle 7 gece kandil yaktırdı. Semt adını bundan aldı.

– Beşiktaş: Adını nereden aldığına dair birçok rivayet bulunan semtlerden biri de Beşiktaş’tır. Fakat bilinen ve en yüksek ihtimalli rivayet ise, semtin adının Barbaros Hayrettin Paşa’nın gemileri bağlamak için limana diktirdiği beş taştan dolayı günümüze kadar değişerek gelmiş olduğudur.

– Cağaloğlu: Sinan Paşa’nın bu semtteki sarayından ve yaptırmış olduğu camiden dolayı semt Cağaloğlu ismini almıştır. Cağaloğlu Sinan Paşa Osmanlı sadrazamı olup 16. yüzyılda yaşamıştır

-Laleli: Semtin adı burada yasayan deli bir dervişten geldi: Laleli Baba. III. Mustafa, yaptırdığı camiye, hikmetine boyun eğdiği ve çok saydığı Laleli Baba’nın adını verdi.

– Çekmeceler: Büyükçekmece ve Küçükçekmece isimleriyle anılır. Bu ismi almasının ilginç bir hikayesi vardır. Göllerin kenarına konumlanmış olan semtte, Anadolu’yu batıya bağlayan yol üzerinde bulunan boğazları geçmek için bir sistem oluşturulmuştur. Boğazın iki yakasından sahile çakılı kazıklara bağlı halatlar gerilmeye ve bu halatlar sal üzerinden çekilerek karşıya geçmeye başlanılmıştır. Bu nedenle ismi Çekmece olarak kalmıştır.

– Eyüp: Hz. Muhammed’in sancaktarı olan ve Emeviler döneminde İstanbul’un kuşatması sırasında şehit olan Hz. Eyüp’ün mezarı Fatih’in hocası Akşemseddin tarafından bulunmuştur. Ebu Eyüp El Ensari isminde bir İslam zatının kabrinin bulunduğu yere cami ve türbe yapılmıştır. Caminin ismi semt ismi olarak kalmıştır.

– Kadıköy: Çok köklü bir geçmişe sahip olan semt, fetih sırasında Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul Kadısı’nı buraya yerleştirmesiyle Kadıköy ismini almıştır.

– Kazlıçeşme: İstanbul’un fethi sırasında su sıkıntısı çekilmekteydi ve uçuşan kazların peşinden gidilerek su kaynağına ulaşıldı. Bu nedenle semtin adı Kazlıçeşme olarak anılmaya başlandı.

– Tahtakale: Sözlük anlamı ‘kale altı’ olan Taht-el-kale’nin bozulmasıyla Tahtakale’ye dönüşen semtin,Mercan ya da Beyazıt dolaylarındaki eski sur benzeri yapının aşağı kotunda yer aldığı için bu ismi aldığı tahmin ediliyor.

– Pendik: Bizans döneminde kullanılan Pantecion (Pantiki) ismi “her tarafı surlarla çevrili” anlamına gelir. Çoğu kaynaklar Pendik kelimesinin duvar anlamına geldiğini ve İstanbul’a egemen olan devlet ya da hükümetlerin doğudan gelecek saldırıları önlemek için burayı bir savunma hattı olarak kullandıklarını kaydederler.

– Beyazıt: Sultan II. Beyazıt’ın buraya kendi ismiyle anılacak bir külliye yaptırmasından sonra semt, Beyazıt olarak anılmaya başladı.

– Aksaray: Fatih’in sadrazamı İshak Paşa, İç Anadolu Bölgesi’ndeki Aksaray’ı ele geçirdikten sonra orada yaşayan bölge insanlarını bugünkü Aksaray semtinin bulunduğu yere gönderir.

– Bakırköy: Bizanslıların ‘Makri Hori’ dedikleri semt, 14. yüzyılda Osmanlıların eline geçince ‘Makriköy’ adını aldı. 925’te ulusal sınırlar içindeki yabancı kökenli adların değiştirilmesi sırasında Atatürk’ün isteğiyle semt Bakırköy adını aldı.

– Bağdat caddesi: Osmanlı döneminde Üsküdar’dan Bağdat’a giden yollar buradan geçerdi. Ayrıca İran seferlerine buradan çıkılırdı.

– Teşvikiye: Sultan Abdülmecit’in bir mahalle kurulması için teşvikte bulunduğu semtin adı Teşvikiye olarak kaldı.

– Bebek: Fatih Sultan Mehmet’in bölgeyi koruması için gönderdiği bölükbaşının Bebek lakaplı olması.

– Bağlarbaşı: Semt, en ünlü bağ ve bahçelerin bir dönem burada yer almasından dolayı bu adla anılıyor.

– Çemberlitaş: Bizans’ın en önemli meydanlarından Constantinus Forumu’nun bulunduğu yerdeki büyük sütunlardan birisi olan Çemberlitaş, semte adını verdi.

– Tophane: Osmanlı döneminde yapılan ve geliştirilen ünlü top dökümhanesi bu semtte yer aldığından dolayı semt Tophane ismiyle anılmaya başlandı.

– Arnavutköy: Eski bir yerleşim yeri olan bu yer 18.yüzyılın sonlarında tamamen yanmıştı.Sonra Sadrazam Mehmet Paşa burayı yeniden imar ettirip Arnavut kökenli insanlar yerleştirdi. Semt adını bu insanlardan aldı.

– Bağlarbaşı: Bu semt eski dönemlerden beri bağları ile ünlüdür. Bağların başlangıç noktası olmasından dolayı bu isimle anılır.

– Feriköy: Semt adını Sultan Abdülmecit ve Abdülaziz dönemlerinde yaşayan Madam Feri’den alıyor. Bölgede bulunan geniş topraklar padişah tarafından Madam Feri’nin eşine bağışlanmıştı. Ama eşi ölünce semt onun ismiyle anılmaya başlandı.

– Beykoz: Bu bölge Osmanlı döneminde Kocaeli Sancak beyliği’ne bağlıydı. Sancak beyleri ise bu bölgede otururlardı. Onların unvanı ile köy anlamına gelen kos kelimesinden oluşmuştur.

– Cağaloğlu: 16.yy sadrazamlarından Cigalazâde Sinan Paşanın konağı buradaydı. Cigalazade ismi halk ağzında zamanla Cağaloğlu’na dönüştü.

– Cerrahpaşa: 16.yy vezirlerinden olan Cerrah Mehmet Paşa bu semtte cami, hamam, çeşme, türbe yaptırdığı için semt adını buradan alır.

– Cibali: İstanbul’un fethi sırasında şehre ilk girenlerden olan Bursa subaşısı Cebe Ali Bey’den adını alır.

– Cihangir: Kanuni Sultan Süleyman’ın erken yaşta ölen oğlu Şehzade Cihangir için yaptırdığı camiden adını alır.

– Dolmabahçe : Daha önceleri deniz olan bu yer 1600’lü yılların başında doldurulduğu için bu isimle anıldı.

– Fatih: Adını Fatih Sultan Mehmet’in burada yaptırdığı cami ve külliyeden alır.

– Fenerbahçe: Bahçeler içindeki bu bölgenin sahilinde bir fener bulunurdu adını buradan alır.

– Dikilitaş: II. Mahmut’un 1115 adım öteden tüfekle deve kuşu yumurtasını vurması üzerine bu olayın anısına bir taş dikilmişti.

– Erenköy: Bölgedeki Eren Baba isimli dervişten dolayı bu ismi almıştır.

– Bahariye: Bahar mevsiminde devlet ileri gelenlerinin buraya gelmesinden bu isimle anılır.

– Baltalimanı: Fatih dönemi deniz kuvvetleri komutanı Baltaoğlu Süleyman Bey’den adını alır. Peki, o adını nerden almıştır. Babası Baltacı Ocağından yetişme olduğu için olabilir. Baltaoğlu Süleyman İstanbul kuşatması sırasında donanmayı bu limana demirlemişti.

– Aşiyan: Günümüzdeki ismini şair Tevfik Fikret’in burada bulunan, Farsçada kuş yuvası anlamına gelen ‘Aşiyan’ isimli evinden alıyor.

– Şişli: Şiş yapımıyla uğraşan ve Şişçiler diye anılan bir ailenin burada bir konağı olduğu ve ‘Şişçilerin Konağı’nın zamanla değişikliğe uğrayarak ‘Şişlilerin Konağı’ hâline gelmesiyle semtin adının Şişli olarak kaldığı anlatılıyor.

– Akaretler: Semt ismini Sultan Abdulaziz’in yaptırmak istediği fakat II. Abdülhamit’e nasip olan vakıftan almaktadır.Vakıf Aziziye Camii’nin giderlerini karşılamak üzere kurulmuştur.

– Sütlüce: Bugün Sütlüce semtinin olduğu yerde Süt Menbat isimli bir Rum köyü vardı. Köyün bir köşesindeki bakır bir kadın heykelinin memelerinden su akar; bu suyun, kadınların sütünü çoğalttığına inanılırdı. Bundan dolayı semt, Sütlüce olarak anılır oldu.

– Ahırkapı : Marmara Denizi’nin kıyısında yer alan yedi ahır kapısından birisi olan bu semte, Padişah atlarının bulunduğu has ahırın yanında yer aldığı için Ahırkapı ismi verildi.

– Tahtakale: Sözlük anlamı ‘kale altı’ olan Taht-el-kale’nin bozulmasıyla Tahtakale’ye dönüşen semtin, Mercan ya da Beyazıt dolaylarındaki eski sur benzeri yapının aşağı kotunda yer aldığı için bu ismi aldığı tahmin ediliyor.

– Şaşkınbakkal: Henüz yerleşimin olmadığı dönemlerde yaz günleri denizden yararlanmak için bölgeye gelenlere bir bakkal dükkânı açıldığını görenler, burada iş yapılmayacağını düşünerek bakkala “şaşkın bakkal” yakıştırması yaptılar. Bundan sonra da semt Şaşkınbakkal olarak anılmaya başlandı.

– Eminönü : Osmanlı döneminde çarşıdaki esnafı denetleme yetkisi ‘Emin’lere aitti. Semt, adını burada bulunan ‘Gümrük Eminliği’nden alıyor.

-Taksim : Osmanlı zamanında sucuların; suyu, halka taksim ettikleri yer, Taksim olarak anılmaya başlandı.

– Üsküdar: Aslı ise “Eski-Dâr”dır. “Dâr” Arapçada ev, yurt manalarına gelir. Diğer bir rivayette Bizans devrinde, Skutari denilen asker kışlaları, şehrin bu yakasında yer aldığı için semt Skutarion diye anılıyordu. Bu isim zamanla Üsküdar’a dönüştü.

– Çengelköy: Eskiden gemi çapaları bu köyde yapıldığı için isminin buradan geldiği tahmin ediliyor.

– Galata: Gala, Rumcada “süt” anlamına geliyor. Bir rivayete göre Galata’nın adı semtteki süthanelere gönderme yapılarak türetildi. Başka bir görüşe göre ise İtalyanca ‘denize inen yol’ anlamına gelen ‘galata’ kelimesi düşünülerek bu isim verildi.

– Bostancı: Semt, adını eskiden her türlü meyve ve sebzenin yetiştirildiği bostanlardan biri olmasından alıyor.

– Beyoğlu: Semtin isminin nerden geldiği konusunda çeşitli rivayetler bulunuyor. Bunlardan ilkine göre, İslamiyet’i kabul edip burada oturmaya başlayan Pontus Prensi’nden adını alıyor semt. Diğerine göreyse, ‘Bey Oğlu’ diye anılan Venedik Prensi’nin burada oturmasından geliyor semtin adı. Son bir rivayet de, burada oturan Venedik elçisine, yazışmalarda, “Beyoğlu” diye hitap edilmesinden semtin bu adla anıldığını söylüyor.

– Veliefendi : Hipodrom bir zamanlar Şeyhülislam Veli Efendi’nin sahibi olduğu topraklar üzerinde kurulduğundan semtin adı Veli Efendi’yle anılıyor.

– Çatladıkapı: Bizans zamanında yapılan surların Sidera adı bir verilen kapısı, 1532 tarihinde meydana gelen depremde çatlayınca, hem semt hem de kapı Çatladıkapı olarak anılmaya başladı.

– Horhor: Fatih Sultan Mehmet bölge civarında yürürken yerin altından su sesleri duyar ve yanındakilere, “Buraya bir çeşme yapın baksanıza ‘hor hor’ su sesleri geliyor” der ve buraya bir çeşme yapılır. Çeşme de semt de Horhor ismiyle anılıyor.

– Unkapanı: Bazı satış yerlerinde Arapça’da ‘Kabban’ adını taşıyan büyük teraziler bulunduğundan, buraları Kapan adını taşırdı. Sahiline buğday ve arpa yüklü gemiler demirlediğinden, semt bu adı aldı.

– Okmeydanı: Fetih Ordusu kuşatmanın bir kısmını burada kurulan karargâhta geçirmiş. Semtin ismi de böylelikle Okmeydanı olarak kalmış