İRDAR-ŞİR-DOR MEDRESESİ
Maveraünnehir bölgesinin Özbek hanlarının eline geçtiği dönemin eserlerinden biridir. Vali Yalangtuş Bahadır tarafından İmam Kulı Han için mühendishakkak İşana Vali’nin sorumluluğunda mimar Abdülcebbâr’a inşa ettirilmiştir (1619-1636).
Medresenin taçkapı kemer kavisinin iki yanındaki alınlığı dolduran, lacivert zemin üzerine beyaz çiçekler ve kıvrım dallar arasında tasvir edilmiş; iki adet sarı kaplan üzerine binmiş gibi tasvir edilmiş insan yüzlü iki güneş yer almaktadır. Medreseye bu sebeple ‘aslanlı kapısı olan’ anlamında ‘şir-dar’ denilmiştir. Burada; sembolik olarak Güneş’in Aslan burcuna girişi tasvir edilmiştir. Aynı zamanda hükümdarlık sembolizmine de atıfta bulunulmuştur. Burada aslan yerine kaplan kullanılmış olması; Türkler ve eski bozkır toplumlarında aslan ile kaplan arasında inanış veya sembolizm arasında bir fark görülmemesidir.
Timur mimarisinin özel eserlerinden olan bu eserde; Güneş ve aslan sembolleri ile Timur’un hükümdarlığı esnasındaki güç ve zaferlere atıf yapılmıştır. Güneş ve aslan ; Timur’un armaları idi. Eski Güneş kültlerinde de hükümdar Güneş’e benzetilirdi. Kompozisyon; bir av ve mücadele sahnesidir.
Kaynak: Bilhan Akkaya